We zijn er weer helemaal klaar voor!

Zo! Weer helemaal opgeladen gaan we er weer tegen aan! Zo fanatiek zelfs dat we nu pas de blog kunnen oppakken!

In de hitte van de afgelopen week hebben de jongens op zolders en verschillende berghokken enorm lopen zweten, maar wel gewoon doorgewerkt! Het was allemaal net zo in te plannen dat de werkzaamheden binnen waren en vrijdag de eerste dakwerkzaamheden dan de verkoelende regen van afgelopen donderdag. Niet dat het echt afgekoeld is momenteel, maar de dakbedekking was weer beloopbaar!

Ook in de bouwvak bleven de artikelen over de ventilatiesystemen en aerosolen maar komen...

Mocht u het gemist hebben even een kleine bloemlezing:

• 20200805 Vertrouwelijk RIVM-rapport bevestigt gevaar verspreiding coronavirus via ventilatie: 'Dit is het missende puzzelstukje'
• 20200811 Onderzoekers: ‘RIVM zwakte rol ventilatiesysteem bij uitbraak corona in verpleeghuis af’
• 20200813 Experts trekken ventilatierichtlijn RIVM in twijfel

De scholen staan weer op het punt om open te gaan en pas dan wordt er gekeken naar de situatie. We lopen daarmee achter de feiten aan. Niet voor niets wordt nu ook geroepen om alvast over de standaard herfst griepgolf na te denken. Iedereen verkeert dan meer in huis of gebouwen (wat al meer risico op verspreiding met zich meebrengt) en dan komt het echt aan op de ventilatie. Nu ventileert de buitenlucht doordat veel ramen openstaan vanwege de aangename temperaturen. Met de hittegolf dan weer niet... Dan staat juist de airco aan en deze recirculeert... En daar zijn wij geen fan van! Dezelfde vervuilde lucht blijft rondgepompt worden.

Door de anderhalve meter wordt voorkomen dat de grotere druppels door praten, niezen en zingen te zullen bereiken. De microscopische druppels kunnen worden afgevoerd door een goed werkende ventilatiesysteem. Reiniging en desinfectie zorgen ervoor dat virussen en bacteriën zich kunnen gaan vestigen in de kanalen.

Ons advies is niet af te wachten op de uitslagen van de lopende wetenschappelijke onderzoeken en uw systeem preventief te reinigen en te desinfecteren. Dat lijkt preken voor de eigen parochie, maar daarom posten we ook veel artiekelen om te laten zien waarom veel wetenschappers het zeer aannemelijk vinden dat de aerosolen ook zorgen voor het verspreiden van het corona-virus. Daarnaast is recirculatie een groot probleem. Mocht uw systeem een kruiswisselaar of een warmtewiel hebben; zet deze dan uit en zorgt voor verse lucht door een raam open te zetten en laat uw ventilatie systeem de vervuilde binnnenlucht naar buitenafvoeren.

Teksten artikelen (als naslagwerk)

Vertrouwelijk RIVM-rapport bevestigt gevaar verspreiding coronavirus via ventilatie: 'Dit is het missende puzzelstukje'

05-08-2020 15:59

Auteur: Josefin Hoenders, Martijn Driessen

"Dit aangetoonde verband is hetzelfde als het vinden van DNA bij een misdrijf", zegt longarts Hans in 't Veen

Bron: EenVandaag

Een oorzaak van een enorme corona-uitbraak in een verpleeghuis in Maassluis, waarbij zes bewoners overleden, is verkeerde ventilatie. Dat blijkt uit een RIVM-rapport, in handen van EenVandaag. In het ventilatiesysteem zijn delen van het virus ontdekt.

Hoewel er streng bezoekbeleid was, het personeel chirurgische mondkapjes droeg en er gebruik wordt gemaakt van een modern ventilatiesysteem, werd verpleeghuis De Tweemaster in Maassluis hard getroffen door een corona-uitbraak. Op één afdeling werden 17 bewoners en 18 medewerkers ziek. Het virus kostte aan zes bewoners het leven.

Coronavirus in filters ventilatiesysteem

GGD Rotterdam-Rijnmond onderzocht het ventilatiesysteem na de grote uitbraak eind juni en rapporteerde daarover aan het RIVM. Uit dat onderzoek kwam naar voren dat er op het gaas van het ventilatiesysteem en de airco in een huiskamer van het verpleeghuis deeltjes van het coronavirus (SARS-CoV-2 RNA) zaten, blijkt uit een vertrouwelijke update van het RIVM, in handen van EenVandaag.

Longarts Hans in 't Veen verdenkt ventilatiesystemen al langer als mogelijke verspreider van het virus en hoopt dat nu de laatste twijfel verdwijnt. "Dit is het missende puzzelstukje. Dit aangetoonde verband is hetzelfde als het vinden van DNA bij een misdrijf. Het bewijs is geleverd. Je moet wel heel krom redeneren als je nu nog denkt dat ventilatiesystemen geen rol spelen."

'Het is nog beter om gewoon de ramen open te zetten'

Volgens het RIVM is er in dit verpleeghuis sprake van recirculatie van de lucht in één ruimte. "Er is via het ventilatiesysteem geen verbinding met andere kamers. (...) Zowel de ingaande als de uitgaande lucht wordt door filters gezuiverd."

Ventilatiedeskundige Peter Uges noemt dat onzin. "Die ruimtes zouden moeten worden geventileerd met 100 procent buitenlucht." De filters houden het virus volgens hem niet tegen. "Het is nog beter om gewoon de ramen open te zetten."

RIVM houdt poot stijf

Na renovatie kreeg de afdeling waar het om gaat een energiezuinig ventilatiesysteem waarbij de lucht wordt gerecirculeerd in één ruimte. Zo wordt de vieze viruslucht gewoon weer teruggepompt in de kamers, zegt ventilatie-deskundige Peter Uges. "En ondertussen houdt het RIVM z'n poot stijf."

Artsen-microbiologen van het Franciscus Gasthuis en Vlietland brachten andere zorginstellingen al op de hoogte van de bevindingen. Het verpleeghuis in Maassluis wil zelf niet op de huidige situatie reageren. En het RIVM zegt te wachten op het vervolgonderzoek van GGD Rotterdam-Rijnmond.

Blinde vlek

Het gaat Hans in 't Veen, allemaal niet snel genoeg. Hij maakt zich al maanden grote zorgen over de invloed van luchtverversing op besmettingen.

Haast is nu geboden, zegt de longarts. "De herfst is al in aantocht. Als dit nu niet daadkrachtig wordt aangepakt ben ik bang dat er meer uitbraken komen in verpleeghuizen." Volgens In 't Veen mag dit belangrijke signaal niet genegeerd worden.

Onduidelijkheid over ventilatiesystemen

Er zijn in Nederland 2350 verpleeghuislocaties, maar onduidelijk is hoeveel installaties lucht recirculeren (hergebruiken) omdat er tientallen verschillende ventilatie- en klimaatsystemen in gebruik zijn.

Brancheorganisatie ActiZ heeft een nieuwe RIVM-richtlijn rond ventilatie direct gedeeld met de leden. Maar zorgorganisaties inventariseren zelf per locatie welke maatregelen mogelijk of nodig zijn.

Drie manieren van besmetting

Volgens longarts In 't Veen zijn er drie manieren om het virus te verspreiden en besmet te raken. "Via oppervlaktes, daarom wassen we onze handen. Via de grote druppels, daarom houden we anderhalve meter afstand. Maar dus ook via aerosolen, kleine druppels die je kunt bestrijden met goede ventilatie en voldoende buitenlucht." Voor dat laatste is te weinig aandacht. Maar daar hoorden we het RIVM niet over, zegt In 't Veen. "Het is echt een blinde vlek."

Al in mei schreven 237 internationale wetenschappers een brandbrief aan de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). De boodschap was: neem de verspreiding van het virus via aerosolen, die derde manier, nu eindelijk eens serieus.

Maurice de Hond waarschuwde eind maart dat honderden mensen onnodig dood zouden gaan in zorginstellingen: 'Mag je dan niet boos worden?'

'Er wordt veel te weinig geluisterd naar de praktijk'

Ventilatie-deskundige Peter Uges lag er weken geleden al wakker van. "Je hoort al die mensen die overlijden, dan wordt er gediscussieerd over mondkapjes, maar er móést toch meer zijn?" Hij wist zeker dat het ook aan de ventilatiesystemen moest liggen. "Het was vreselijk dat dat niet serieus genomen werd."

"Waarom kan het RIVM niet zeggen: 'Sorry we hebben het verkeerd gezien'? Ze houden hun poot stijf tot ze niet verder kunnen, en dan moeten ze schoorvoetend toegeven. De regering had volgens mij nog niet eens gehoord van het woord 'ventilatie'. Er wordt veel te weinig geluisterd naar de praktijk."

Luchten, luchten, luchten

De oplossing zou volgens Peter Uges heel simpel zijn. "Kijk eens of je de bestaande installatie kunt ombouwen om volledig te ventileren met buitenlucht. Het RIVM zou dit gewoon moeten verplichten in verzorgingshuizen."

Het is nog niet bekend wanneer de GGD aanvullend onderzoek publiceert, tot die tijd is de boodschap van de ventilatie-expert is duidelijk: "Luchten, luchten, luchten, die troep moet het pand uit."

Onderzoekers: ‘RIVM zwakte rol ventilatiesysteem bij uitbraak corona in verpleeghuis af’

De conclusie dat het klimaatbeheersingssysteem vrijwel zeker een rol speelde bij de verspreiding van het coronavirus in een verpleeghuis in Maassluis is door het RIVM ‘afgezwakt’, aldus direct betrokken onderzoekers.

Jurre van den Berg11 augustus 2020, 5:00

Ook was het RIVM terughoudend bij het waarschuwen voor de mogelijke gevaren van airco’s die lucht uit en in één en dezelfde ruimte rondblazen.

Dat blijkt uit correspondentie die in bezit is van de Volkskrant. De voor het uitbraakonderzoek verantwoordelijke arts-microbioloog Peter de Man van het Franciscus Gasthuis & Vlietland wil niet op de correspondentie reageren. Wel zegt hij: ‘Wij zijn er als vakgroep van overtuigd dat er sprake is geweest van verspreiding van het virus door de lucht onder invloed van het ventilatiesysteem.’

Die conclusie is een stuk stelliger dan de formulering die het RIVM uiteindelijk gebruikte in het vertrouwelijke verslag van het signaleringsoverleg, waarin de onderzoekers hun bevindingen inbrachten. Het RIVM schreef daarin voorzichtig: ‘De combinatie van bevindingen (…) is suggestief voor een verdere verspreiding van het SARS-CoV-2-virus door een ventilatiesysteem.’

Mondneusmaskers

Tussen 23 en 26 juni raakte in een verpleeghuisafdeling van De Tweemaster 17 van de 21 bewoners besmet met het covid-19-virus. Zes van hen overleden. Ook 18 medewerkers kregen het virus, terwijl het personeel met uitzondering van de pauzes mondneusmaskers droeg.

Die omstandigheid was voor de vakgroep Microbiologie & Infectiepreventie van het Franciscus Gasthuis & Vlietland-ziekenhuis in Schiedam reden tot nader onderzoek naar het – van de rest van het gebouw afwijkende – klimaatbeheersingssysteem in de gemeenschappelijke huiskamer van de door de uitbraak getroffen woonzorggroep. Op de filters van zowel het ventilatiesysteem als de airco-units werd vervolgens het covid-19-virus aantroffen. In elk van de airco’s staat vast dat zij lucht uit de kamer zonder verversing rondbliezen.

Pas na intensief overleg noteerde het RIVM in het vertrouwelijke verslag: ‘Dit is voor de betrokken artsen-microbiologen reden om andere instellingen te attenderen op de mogelijke risico’s van ventilatiesystemen met recirculatie van binnenlucht.’ Die aanbeveling werd dus nadrukkelijk op het conto van de onderzoekers geschreven. Het instituut wilde de waarschuwing niet voor eigen rekening nemen.

Vervolgens scherpte het RIVM wel de eigen Ventilatierichtlijn aan: recirculatie van lucht binnen één ruimte – precies zoals het geval was in de huiskamer van de woonzorggroep – wordt nu ‘uit voorzorg’ afgeraden. Volgens het RIVM is die aanscherping geen gevolg van het voorval in Maassluis, maar van ‘voortschrijdende wetenschappelijke inzichten’.

Onnodige verwarring

Volgens het RIVM is de conclusie dat het ventilatiesysteem een rol heeft gespeeld bij de corona-uitbraak in De Tweemaster voorbarig, maar het instituut sluit dit niet uit. ‘Als RIVM kunnen we geen instellingen attenderen op risico’s waarvan we zelf niet zeker weten of die er zijn. Dit zou mogelijk onnodige verwarring en onrust kunnen geven’, aldus het instituut in een reactie. Onder leiding van de GGD Rotterdam-Rijnmond is nog vervolgonderzoek gaande naar de uitbraak in het verpleeghuis. ‘We kunnen daar niet op vooruitlopen.’

Arts-microbioloog De Man meent niet dat de casus-Maassluis de heftige discussie over aerogene overdracht zal beslechten. ‘Maar ik vind het zorgelijk dat de opstelling van het RIVM bij deze uitbraak de suggestie wekt dat het RIVM de mogelijkheid van overdracht van covid-19 door de lucht niet objectief onbevooroordeeld onder ogen wil zien.’

Hoewel hard bewijs nog steeds ontbreekt, wordt virusverspreiding door de lucht meer en meer een kwestie. In de internationale wetenschappelijke literatuur zijn Aziatische gevalstudies bekend, bijvoorbeeld van massabesmettingen in een restaurant, een callcenter en een bus, waarbij sterk vermoed wordt dat het klimaatbeheersingssysteem een rol speelde. De WHO en het Europese Gezondheidsinstituut ECDC waarschuwen ook voor recirculatie van binnenlucht door bijvoorbeeld airco’s.

Volgens microbioloog De Man zouden ook slachthuizen – waar veel besmettingen onder personeel plaatsvonden – zich die boodschap moeten aantrekken. Op aandringen van de middelbare scholenkoepel VO-raad gaan het UMC Utrecht, TU Delft en Erasmus MC de ventilatie in scholen onderzoeken. De installatiebranchevereniging Techniek Nederland dringt aan op extra maatregelen, zoals het verhogen van luchtverversing in een ruimte.

Experts trekken ventilatierichtlijn RIVM in twijfel
ANP

Milena Holdert en Fleur Damen

"Zorg dat je voldoet aan het Bouwbesluit", zei RIVM-directeur Jaap van Dissel dinsdag in de coronabriefing op de vraag wat scholen moeten doen aan ventilatie. "Dat lijkt mij een helder advies." Maar over die helderheid bestaan nu twijfels.

Het Bouwbesluit is een verzameling normen waaraan alle gebouwen moet voldoen. Volgens experts is het niet toegespitst op het voorkomen van verspreiding van infectieziekten. Ook over de ventilatiesystemen in 1100 overheidsgebouwen is onduidelijkheid.

'Geen idee' of scholen voldoen aan regels

Het ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap (OCW) schrijft gisteren in een brief aan de Kamer dat "veel scholen voor hun eigen gebouwen al nagegaan zijn hoe het met de ventilatie gesteld is". Hoeveel scholen aan het Bouwbesluit voldoen, weet het ministerie niet. Dat wordt niet bijgehouden. De term 'veel' is gebaseerd op "signalen" die het ministerie ontving vanuit de onderwijsraden, zegt een woordvoerder.

Maar de voorzitter van de vereniging van middelbare scholen, Paul Rosenmüller, zegt tegen Nieuwsuur: "We hebben geen idee hoeveel scholen wel of niet voldoen aan het Bouwbesluit, dat weet eigenlijk niemand". De VO-raad gaat dat nu in kaart brengen.

'Bouwbesluit hiervoor niet ontworpen'

Maar zelfs áls ieder gebouw voldoet aan de eisen in het Bouwbesluit, betwijfelen experts of dat genoeg is om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. "Het Bouwbesluit is niet ontworpen om te beschermen tegen ziektes die zich door de lucht verspreiden", stelt Martijn de Riet, die organisaties advies geeft over het Bouwbesluit.

Philomena Bluyssen, professor binnenklimaat aan de TU Delft, beaamt dat. "De ventilatienormen voor schoollokalen zijn opgesteld zodat kinderen niet duf worden en goed kunnen leren. Of die richtlijnen ook werken om het virus uit de lucht te halen, is nog maar de vraag."

Welke norm is de norm?

De oproep om aan het Bouwbesluit te voldoen leidt bovendien tot onduidelijkheid: de ventilatienormen in dat besluit zijn voor oude lokalen heel anders dan die voor nieuwe lokalen. Voor nieuwbouw is de norm om 8,5 liter lucht per seconde per persoon te verversen, maar voor lokalen van vóór 2012 geldt een norm van 3,44 liter. Zo kan het voorkomen dat in één school lokalen in de nieuwbouwvleugel voldoen aan 8,5 liter, maar het oude gedeelte aan 3,44.

Beide normen zouden dus 'coronaproof' zijn volgens het RIVM-advies. Maar volgens experts kan dat niet. "Die oude norm is sowieso niet voldoende", zegt Bluyssen.

De eerste middelbare scholen gaan maandag weer open in het noorden van het land. Nederland hanteert geen afstandsregel tussen leerlingen of mondkapjesplicht in scholen, ondanks advies van het Europees Centrum voor Ziektepreventie en -bestrijding om dat wel te doen. In verschillende andere Europese landen gelden wel afstandsregels tussen leerlingen en worden mondkapjes gedragen op scholen.

Discussie over rol ventilatie
De discussie over de rol van ventilatie bij de verspreiding van het coronavirus speelt al maanden. Bekend is dat het virus zich verspreidt via grote druppels die vrijkomen bij praten, hoesten, en zingen.

Maar deskundigen wereldwijd waarschuwen al lange tijd dat het coronavirus zich ook verspreidt via minuscule onzichtbare deeltjes in de lucht die langer in een ruimte kunnen zweven ('aerosolen'). Ventilatie helpt vooral daartegen.

Maar het RIVM is nog altijd van mening dat aerosolen geen belangrijke rol spelen in de overdracht van het virus. Daarom is in Nederland relatief weinig aandacht voor ventilatie geweest. Wel paste het instituut eind juli in stilte plots de ventilatierichtlijn aan: recirculatie van lucht binnen één ruimte moet vermeden worden, zodat druppels én aerosolen niet binnen één ruimte rondgepompt worden.

Ambtenaren weer naar kantoor?

Naar aanleiding van die aanpassing is het ministerie van Binnenlandse Zaken gestart met het "inventariseren" van de ventilatie in de 1100 overheidsgebouwen. Onder meer via een steekproef wordt onderzocht welk type ventilatiesysteem aanwezig is. Dat is nu nog onbekend. Volgens het ministerie voldoen de gebouwen van de Rijksoverheid zelf "in principe" wel aan het Bouwbesluit.

Concrete aanpassingen in de systemen worden nog niet gedaan. Het ministerie wil dat pas doen als het OMT, dat eind augustus bijeenkomt, dat adviseert. Hoe lang het duurt om ventilatiesystemen aan te passen, weet het ministerie niet. Als het thuiswerken in september wordt losgelaten is het daarom de vraag of ambtenaren ook meteen weer naar kantoor kunnen.

Het RIVM stelt dat haar eigen gebouwen voldoen aan het Bouwbesluit, maar verwijst voor verdere details over het precieze ventilatiesysteem naar de beheerder van het Poonawalla Science Park, waar het gevestigd is.

Ook Kamerleden hebben veel vragen over ventilatie en corona. Fleur Agema (PVV) agendeerde de kwestie al verschillende keren en ook Pieter Omtzigt van coalitiepartij CDA stelde deze week vragen over hoe het zit met de ventilatie in overheidsgebouwen.